مهمترین موضوعات قابل بحث در حوزه قوانین تجارت الکترونیک موارد مرتبط با فرایندهای تجاری و چگونگی اطمینان از صحت قراردادهای آنلاین و نیز چگونگی اجبار نمودن طرفین به اجرای مفاد قرارداد در محیط فیزیکی و یا به عبارت دیگر ضمانت اجرای قرارداد می باشد. بنا بر این قوانین کلی تجارت الکترونیک بر این دو موضوع استوار است. این قوانین شامل تعیین حوزه قضایی مرتبط،حفاظت از حقوق مصرف کننده، قوانین مالیاتی، حفظ حریم شخصی، مالکیت اینترنتی بویژه در زمینه نام دامنه و مالکیت معنوی و سایر موارد مرتبط می باشد.

قوانین تجارت الکترونیک در کشورهای مختلف به شکل های متفاوتی تدوین می شود. در کشورهایی نظیر ژاپن، هند و مالزی این قوانین توسط دولت مرکزی تهیه و تدوین می گردد. در کشورهای آمریکا و کانادا این نقش را دولت فدرال و دولتهای ایالتی ایفا می کنند و در اروپا، اتحادیه اروپا عهده دار این مهم می باشد. در کشور ما نیز در سال 1382 قانون تجارت الکترونیک به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.*

چکیده قوانین تجارت الکترونیک

از جمله مهمترین این قوانین، قوانین حمایت از مصرف کننده است که سر فصل مهمترین موارد آن به شرح زیر می باشد :

1 - حمایت شفاف و مؤثر؛ مصرف کنندگانی که از تجارت الکترونیک استفاده می کنند باید به صورت شفاف و مؤثر حمایت شوند، بطوری که این حمایت هیچگونه تفاوتی با سایر حمایت ها از مصرف کنندگان در انواع مختلف تجارت نداشته باشد.

2 - کسب و کار، تبلیغات و بازاریابی منصفانه؛ کسب و کارهای حوزه تجارت الکترونیک موظف هستند ضمن احترام به علایق و سلایق مصرف کنندگان فعالیت های کسب و کار، تبلیغات و بازاریابی خود را بصورت منصفانه انجام دهند.

3 - صداقت آنلاین؛ کسب و کارهای اینترنتی موظف هستند اطلاعات را به صورت کامل، شفاف و صحیح در کمال صداقت عرضه کنند.

4 - فرایند تأیید؛ جهت جلوگیری از ابهام درخواست واقعی خریدار، او باید بتواند پیش از تکمیل نهایی خرید خود به صورت مختصر و مفید اطلاعات مربوط به محصولات و یا خدمات مورد درخواست خود را مشاهده و تأیید کند و نیز به صورت کامل و دقیق از انجام تراکنش مالی بر روی اینترنت مطلع گردد.

5 - پرداخت وجه؛ در خرید اینترنتی لازم است تا برای پرداخت وجه سفارش روش و یا روشهای آسان و امن در اختیار خریدار قرار گیرد و اطلاعات کاملی از سطح امنیت روش های ارائه شده در اختیار وی گذاشته شود.

6 - لغو معامله؛ در صورتی که خریدار قصد لغو معامله ای را در زمان مقرر آن داشته باشد لازم است تا امکانات و دسترسی مناسب و مطلوب جهت لغو معامله بدون هزینه های اضافی برای وی فراهم گردد.

7 - حریم خصوصی؛ کسب و کارهای اینترنتی موظف هستند تا حریم خصوصی خریداران را طبق قوانین مصوب بطور کامل رعایت کنند.

8 - آموزش و آگاهی؛ لازم است تا آموزش های مرتبط به فرایند خرید اینترنتی به خریداران ارائه شود.

فروشنده اینترنتی با توجه به محصولات و یا خدماتی که بر روی اینترنت عرضه می کند، باید اطلاعات خاصی را در خصوص آن به خریدار  ارائه نماید که این اطلاعات برای تصمیم گیری خریدار و انتخاب کالا مهم می باشد. ممکن است در صورت ارائه این اطلاعات خریدار از خرید آن کالا منصرف شده و کالای دیگری خرید نماید که این خود هم به نفع خریدار و هم به نفع فروشنده است. اطلاعاتی که باید قبل از انجام معامله اینترنتی در اختیار خریدار قرار گیرد شامل موارد زیر می گردد:

1 - مشخصات و آدرس دقیق تولید کننده

2 - مشخصات اصلی محصولات و یا خدمات مورد معامله

3 - قیمت نهایی محصولات و یا خدمات به همراه کلیه هزینه ها و مالیات ها

4 - قیمت نهایی انتقال کالا ( در خریدهایی که با انتقال همراه است)

5 - ترتیب و توالی پرداخت وجه، انتقال کالا و یا کارایی خدمات

6 - اعلام قوانین و شرایط بازپس گیری کالا در صورت وجود

7 - مدت زمانی که پیشنهاد قیمت ارائه شده اعتبار دارد

8 - حداقل زمان قرارداد در شرایطی که محصولات باید تولید شده و یا خدمات ارائه گردد.

به دلیل ثبت و ضبط کامل اطلاعات در خرید های اینترنتی، لازم است تا با توجه به حساسیت این اطلاعات، قوانین و مقررات خاصی برای جمع آوری، نگهداری و استفاده از این اطلاعات اعمال شود. از مهمترین این موارد اصول حفاظت از حریم خصوصی افراد شامل حریم اطلاعات مالی افراد، حریم اطلاعات سلامتی و بهداشت افراد و حریم اطلاعات کودکان می باشد که سرفصل مهمترین عناوین آن به شرح زیر است:

1 - محدودیت جمع آوری؛ جمع آوری اطلاعات شخصی افراد باید محدود بوده و به روش های قانونی و با اطلاع افراد باید صورت پذیرد.

2 - کیفیت اطلاعات؛ اطلاعات شخصی باید متناسب و در حد نیاز نوع مصرف بطور کامل، دقیق و صحیح نگهداری شود.

3 - مشخصات مصرف؛ منظور از جمع آوری اطلاعات شخصی و چگونگی مصرف آن باید در زمان جمع آوری مشخص باشد و پس از آن تغییر نکند.

4 - محدودیت استفاده؛ فاش کردن اطلاعات شخصی افراد ممنوع بوده و استفاده از اطلاعات شخصی افراد به غیر از موارد ارائه شده در حین جمع آوری مجاز نمی باشد.

5 - امنیت و حفاظت؛ اطلاعات شخصی افراد باید بطور مسئولانه ای بر علیه ریسک های مختلف از قبیل مفقود شدن، دسترسی غیر مجاز، خرابی، تغییرات و یا افشای اطلاعات، حفاظت شود.

6 - حصول اطمینان دسترسی؛ باید قوانین و کنترل های لازم در خصوص افرادی که به اطلاعات شخصی دیگران دسترسی دارند، اعمال گردد.

7 - مشارکت کاربران؛ هر فرد حق دارد که از وجود و یا عدم وجود اطلاعات شخصی خود مطلع گردد و ضمن اطلاع از محتوای این اطلاعات، در صورت نیاز آنها را اصلاح کند.

8 - پاسخگویی؛ سیستم کنترل و نگهداری اطلاعات باید نسبت به موارد فوق الذکر پاسخگو باشد.

کپی رایت (Copyright)

فن آوری اطلاعات و اینترنت سبب بروز تغییرات در صنایع و تغییر در روش استفاده از محصولات الکترونیکی، رسانه ها و سرگرمی ها شده است. این تغییرات باعث  تشدید تنش بین صاحبان حقوق معنوی این قبیل کالاها اعم از افراد و شرکت های تولید محتوا و شرکت های توزیع کننده و مصرف کنندگان شده است. با توجه به ماهیت این کالاها، امکان کپی برداری، فروش و عرضه آن ها به راحتی میسر بوده و باعث متضرر شدن افراد و شرکت های سازنده می شود. در این صورت تولید کنندگان با سرمایه گذاری کلان و صرف وقت و  هزینه گزاف اقدام به تولید محصولات دیجیتالی کرده ولی در نهایت، فروش مورد انتظار را به سبب کپی غیر مجاز آنها، نخواهند داشت. بستر اینترنت نیز به دلیل از میان بردن محدودیت های فیزیکی و امکان جستجو و استفاده بسیار آسان از محصولات دیجیتالی به محل مناسبی برای یافتن و کپی غیر مجاز این محصولات بدل شده است.

از این رو به جهت حمایت از تولید کننده و حفظ حقوق مالکیت معنوی، قوانین ویژه ای در کشورهای مختلف و در مناسبات بین المللی وضع شده و مجازات هایی نیز برای متخلفان پیش بینی شده است که نه تنها حقوق معنوی تولید کنندگان نرم افزار در آن کشورها، بلکه حقوق مربوط به سایر تولید کنندگان در کشورهای دیگر را نیز به رسمیت می شناسد/.

(منبع: کتاب اصول تجارت الکترونیک/ تالیف مهندس حسین اطرج - دکتر ناصر موحدی نیا/ انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان/1389)

*مجموعه قوانین و مقررات فن آوری اطلاعات و ارتباطات ایران را که در  بهمن ماه سال 1383 توسط دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی کشور منتشر شده است می توانید از اینجا دریافت نمایید.